Onderwerp: TONEEL
13 Oktober 2014
De Utrechtse Spelen groots in drama
Tekst Youetta Visser Beeld Roel van Berckelaer
In Utrecht opende het schouwburgseizoen op 10 oktober in stijl, met een Griekse tragedie van formaat. Regisseur Thibaud Delpeut bracht met De Utrechtse Spelen 'Phaedra' in première, in een bewerking van Hugo Claus. Geen sinecure; het verhaal is weliswaar meeslepend, maar veel wordt overgelaten aan de luim van de Goden. Zo is Phaedra verliefd op haar stiefzoon, omdat Venus haar hart op hol brengt. Die beperkte zeggenschap ligt veraf van de huidige tijd, waarin we denken veel invloed te hebben op ons leven en worstelen met de weerbarstige praktijk. Toch krijgen de acteurs de toeschouwers - gezeten op oude stoelen met dramatisch weinig beenruimte - muisstil.
De Utrechtse Spelen verwierf onder Delpeut een goede naam waar het psychologische tragedies betreft. De acteurs deinzen voor weinig terug, zijn goed op elkaar ingespeeld en kunnen zware rollen aan. De vraag was echter of zij een drama ook over kunnen brengen in een grote zaal. Dat blijkt geen probleem. Mede dankzij een uitgekiend decor, waarin een glazen uitklapwand het toneel opdeelt in steeds wisselende kleinere speelvlakken, wordt voorkomen dat de spelers verloren op het podium staan.
Aan het begin van de voorstelling vormt de wand een kleine kamer, waarin de ongeremde verliefdheid van Phaedra tegen de muren opvliegt. Een actueel thema: wie herkent niet dat liefde de overhand neemt over het verstand? Als zij hem niet kan krijgen wil ze liever dood. Op de achtergrond speelt zachtjes 'I put a spell on you.' Aan het eind beklemtoont de kleine ruimte de eenzaamheid van haar man Theseus, die zijn geliefde en zijn zoon heeft verloren. Op hetzelfde podium is ruimte voor de afgelegen berghut van de geadoreerde (stief) zoon Hyppolytus, in deze versie een kunstschilder, en zijn rappende jachtvrienden. Ook daar muziek: ritmische jazz. Hij wijst de avances van zijn stiefmoeder af, met enige moeite, maar toch. Zij is voorbij de schaamte. Hij rouwt om zijn moeder en is woedend op vrouwen die mannen afleiden. Mooi om te zien hoe precies acteurs Wendell Jaspers en Jan-Paul Buijs deze verleidingsscène vorm geven. Het maakt de aantrekkingskracht voorstelbaar.
Dramatisch
Om haar hachje te redden verzint Phaedra met haar vertrouwelinge Oenone (een mooi klein gespeelde rol van Marlies Heuer) een list. Zij vertelt haar man Theseus bij zijn terugkomst dat Hippolytus haar heeft aangerand. Waar de voorstelling tot dan toe goed was, stijgt DUS in deze scene boven zichzelf uit. Met enkel zijlicht buitelen korte flitsen over elkaar heen van de vrolijke viering van de thuiskomst en de wanhoop van Theseus (een krachtige rol van Hein van der Heijden) die wordt afgewezen door Phaedra en niet snapt waarom. Het samenspel van de acteurs bij het afwisselen van blijdschap en wanhoop is fenomenaal, totdat het zijn dramatische ontlading vindt: Phaedra beschuldigt haar stiefzoon. Een tweede hoogtepunt in de voorstelling vormt de sterfscène van Hyppolytus, nadat zijn vader hem heeft vervloekt. De jonge acteur vertelt ons het verhaal van zijn eigen sterven. Een meesterzet van de regisseur; Buijs treft precies een ongedurige, licht cynische toon waardoor het lijkt alsof hij met enige tegenzin ter plekke groteske details aan zijn sterven toevoegt. Daarmee wordt zelfs het oprijzen van een monster uit zee geloofwaardig en stemt het gevolg verdrietig. Uiteindelijk zit hij naakt en gekwetst achter Phaedra, gescheiden door de doorzichtige wand. Later beneemt zij zich ook het leven.
Geen happy end
Zoals vaker bij een klassieke mythe is er geen happy end; chaos en tragedie overheersen. In een laatste overdenking van Oenone snakt zij naar een wereld zonder mensen en zonder schande; een lege wereld met alleen goden. Na afloop heerst ongeloof onder een groepje jonge kijkers: "Ja, maar waarom dóet ze dan zoiets?!" Misschien is het voor jongeren even wennen, een drama waarin zo weinig lijkt af te hangen van de eigen keuzes van de personages. Het lot heeft het voor het zeggen. Maar ook zij zijn onder de indruk. Er volgt een verhitte discussie.
DUS maakt met Phaedra een gewaagde keuze, die zeer de moeite waard blijkt. Ze overbruggen eeuwen met deze bewerking en gooien de tragedie vol overtuiging de zaal in. Daarmee zetten ze een standaard waaraan niet veel toneelgezelschappen kunnen tippen.