Onderwerp: TONEEL

26 April 2010

Piet Paaltjens als muzikale thriller blijkt een artistiek hoogstandje

Door Jeannette Mayer, foto's Michiel Fokkema (klik voor vergroting)
Piet Paaltjens: gezien op 16 april in de Goudse Schouwburg, Gouda

De zelfmoordenaar uit ‘Snikken en grimlachjes’
In het diepst van het woud
't Was al herfst en erg koud -
Liep een heer in zijn eentje te dwalen.
Och, zijn oog zag zoo dof!
En zijn goed zat zoo slof!
En hij tandknerste, als was hij aan ’t malen.
…….. 

‘Piet Paaltjens, een muzikale thriller’ brengt de opmerkelijke combinatie van een acteur, een cabaretier, een performer, een bariton en twee instrumentalisten terug in de 19^e eeuw. Daar moet een goede reden voor zijn. Het is Piet Paaltjens die tot ieders verbeelding spreekt.

Piet Paaltjens? Ja, de alter ego van François HaverSchmidt, de depressieve dominee die in 1867 naam maakte als de lichtvoetige dichter/satiricus Piet Paaltjens. ‘Snikken en grimlachjes’ is zijn meest bekende boek. Wie kent het niet van het lezen voor je lijst op de middelbare school?

Porgy Fransen, Daniel Samkalden, Theo Nijland, Maarten Koninggsberger, Olga Franssen en Esther Steenbergen brengen een eerbetoon aan HaverSchmidt alias Piet Paaltjens.
In deze tijd van snelheid, dynamiek, cybermogelijkheden en sms-taal gaat deze bijzondere cast terug naar de 19^e eeuw, terug naar de Romantiek, de oud-Hollandse en zelfs Friese taal om Piet Paaltjens tot leven te roepen. Wij leren hem kennen als een persoon van vlees en bloed, die uiteindelijk zijn leven moet bekopen met een vroegtijdige dood. Of is het de dood van HaverSchmidt? Voor een gezellig avondje uit lijkt dit een treurig gegeven. Maar de humor is alom aanwezig. Uiteindelijk is indrukwekkend het kernwoord dat deze theaterervaring typeert. Script, cast, gegeven, muzikale begeleiding en aankleding: alles maakt indruk.  Het meemaken van deze muzikale thriller is artistiek gezien indrukwekkend en beslist de moeite waard!

De spelers verdienen meer publiek dan de 200 personen die in de zaal van de Goudse schouwburg zitten. Tijdens de eerste scène is er nog twijfel. Van vier mannen op een bankje in ‘oubollige’ kledij die een liedje zingen: ‘We gaan een liedje zingen Betsy, Rika, nee, iets gezelligs…. De zelfmoordenaar!’ verwacht je niet direct een enerverende avond. Maar allengs raakt het publiek in de ban. Het overtuigende spel van de spelers zorgt voor geloofwaardigheid en identificatie met de hoofdpersonen. Het oud-Hollandse dialect went en de Friese zinsnedes worden zo natuurlijk uitgesproken dat men vanzelf mee wordt getrokken naar de tijden van weleer.  De muzikale intermezzo’s geven een mooie afwisseling: het sombere en het depressieve van dominee HaverSchmidt in contrast met het melancholieke en lichtvoetige van Piet Paaltjens wordt goed duidelijk.

Wij maken het leven van de 19^e eeuwse predikant HaverSchmidt mee. Allereerst zijn jeugd in Friesland en zijn studententijd in Leiden, vervolgens zijn beroeping als predikant in Friesland en Schiedam, zijn huwelijk met Jacoba Johanna Maria Osti met wie hij in 1863 trouwde en uiteindelijk ‘zijn overgave aan zijn worgengel’ de dood. In deze setting beleeft het publiek zijn steeds vaker voorkomende depressies mee en ook leert het zijn alter ego Piet Paaltjens kennen. Zijn bekendste bundel ‘Snikken en grimlachjes’ brengt Piet Paaltjens in het leven van HaverSchmidt. In de inleiding van deze bundel wordt dit personage als studentdichter Paaltjens voor het eerst opgevoerd. HaverSchmidt wil hem niet altijd ‘ontmoeten’ maar er is geen ontkomen aan. Op het toneel maken wij kennis met dit lichtvoetig karakter. Uiteindelijk houden ze elkaar in de wurggreep. Wordt het moord of zelfmoord?

Interessant is ook het gegeven van het Oera Linda-Boek, een mystificatie over de oude Friese beschaving, hetgeen een rol speelt in het leven van HaverSchmidt en dus ook in het theaterstuk. Het vermoeden is er dat hij dit boek heeft geschreven, als vervalsing of juist als grap.

Al met al biedt dit boeiend schouwspel een avond vol beeldend taalgebruik, passende liedteksten en fijn gevoelig gitaarspel die de emoties van een eenzame ziel sterk tot uitdrukking brengen. Het gaat hier om een productie enig in zijn soort. Dat zulke grote namen uit de hedendaagse artistieke wereld, in deze tijd van dynamiek, tijdsdruk en commercie, zich vol passie overgeven aan een historisch literair fictief personage, dwingt respect af. Hulde ook aan de tekstschrijvers Marcel Otten, Theo Nijland, Daniël Samkalden, Porgy Fransse en regisseur Han Römer. 

Piet Paaltjens, een theaterervaring van grootse kwaliteit, maar met een klein publiekelijk bereik. En eigenlijk is dat goed zo, want klein maar fijn!

Speellijst