Onderwerp: TONEEL
21 Februari 2008
Anne-Wil Blankers maakt diepe indruk als Moeder Courage
Door Mieke Kreunen met foto's van Deen van Meer en Mieke Kreunen (klik voor vergroting)
Moeder Courage is de 70e toneelproductie van Joop van den Ende Theaterproducties, een traditie die begon in 1971. Sindsdien gaf de producent talentvolle schrijvers opdracht stukken te maken èn bracht men klassieke stukken uit het wereldrepertoire. Onder de noemer ToneelMeesters, de toneelafdeling die onder artistieke leiding staat van Hans Croiset, worden klassieke stukken voor een breed publiek bereikbaar gemaakt.
Het derde stuk van ToneelMeesters, Moeder Courage, is een verhaal over wat oorlog met mensen doet en dat is helaas nu nog net zo actueel als indertijd in 1939 toen het geschreven werd door Bertolt Brecht. Het oorspronkelijke verhaal speelt zich af tijdens de Dertigjarige Oorlog op Duitse bodem maar is door regisseur Croiset driehonderd kilometer naar het westen verplaatst zodat Moeder Courage haar handel nu drijft tijdens de Tachtigjarige Oorlog in Nederland. Het decor waartegen het verhaal zich afspeelt, de veldslagen, de historische figuren en de bestanden, alles werd - voorzien van de goede data - werd geplaatst in de vaderlandse geschiedenis zoals velen van ons die op school hebben geleerd.
Hoofdpersoon in het stuk is Anna Fierlinga, een marketentster die in de laatste twintig jaar van de Tachtigjarige Oorlog met haar twee zonen en haar stomme dochter Katrien achter de legers aan trekt. Ze kan goed leven van haar rijdende winkeltje waarin ze voedsel, drank en laarzen verkoopt aan beide partijen op het slagveld, aan zowel de katholieken als de protestanten. Als haar beide zoons het leger in gaan en omkomen ontstaan er butsen in haar schijnbaar overzichtelijke leventje. Een wapenstilstand legt haar handel stil en als ze tenslotte ook haar dochter verliest aan de oorlog heeft ze niets en niemand meer. Toch gaat ze verder want er moet geld verdiend worden...
Bertolt Brecht, die bekend staat om zijn geëngageerd en politiek theater, zag in het verhaal van Moeder Courage een parabel voor het gewetenlozen en opportunistische handelen op grote en kleine schaal dat in iedere oorlog voorkomt. Het gaat daarbij niet alleen om fabrikanten van wapens en bommen maar juist ook om gewone burgers die hun kans schoon zien om zich te verrijken en daarbij soms letterlijk over lijken gaan. En daarmee gunt hij ons een kijkje in de menselijke persoonlijke kant van de oorlogen waarvan we de heldendaden van de veldheren op school leerden, en ervaren we nu de levens van gewone mensen en hun strijd om te overleven.
Omdat Brecht wilde dat zijn publiek over zijn stukken en de maatschappelijke verhoudingen die daarin behandeld worden ging nadenken, wilde hij een toeschouwer die bij de les blijft en zich niet onderdompelt in de emoties van het verhaal. Hij gebruikte daarvoor het zogenaamde 'vervreemdingseffect' waarin het verhaal regelmatig onderbroken worden door toelichtingen van een verteller en door liederen die de gebeurtenissen becommentariëren of van een andere kant belichten. De personages stappen als het ware even uit hun rol om de toeschouwers toe te zingen.
In de regie van Hans Croiset is Moeder Courage een indrukwekkende voorstelling die de toeschouwer bij de keel grijpt en in een beklemmende sfeer gevangen houdt van begin tot eind (dat overigens bepaald geen happy end is). Die fascinatie ontstaat vooral door het werkelijk fenomenale spel van Anne-Wil Blankers wiens Moeder Courage die tegelijkertijd heel pakbaar en ongrijpbaar is en die je vandaag de dag gewoon op straat zou kunnen tegenkomen. Ze is stoer en sterk omdat ze wel moet, ze kan het zich niet permitteren haar emoties te laten zien of ze zelfs maar te voelen maar kan toch niet verhinderen dat haar verdriet soms toch eventjes zichtbaar wordt. Aan de oppervlakte lijkt het alsof ze het allemaal redt en in de hand heeft maar dat is schijn omdat ze niemand toelaat in haar eigen eenzame wereld. Ook de liederen die Blankers zingt zijn indrukwekkend, niet in de laatste plaats doordat ze gemaakt lijken te zijn voor haar lage, wat rauwe, stem die wonderwel past bij de niet bepaald eenvoudige muziek van Paul Dessau.
Blankers doet het niet alleen want heeft een aantal fantastische tegenspelers waarvan met name Mark Rietman (als de veldprediker), Frederique Sluyteman van Loo (als het hoertje Yvette) en Saar Vandenberghe (als dochter Katrien) grote indruk maken. Rietman brengt zijn vertolking van de veldprediker met humor maar legt ook genadeloos het opportunisme van de kerkelijke instituties bloot, wiens mensen net zo gemakkelijk van bondgenoot als van ambtsgewaad wisselden. Het hoertje Yvette brengt letterlijk en figuurlijk kleur in het verhaal. Visueel is dat in een knalrode outfit in een grauwe grijze omgeving maar het is ook te horen want Sluyterman van Loo is de enige die echt mooi kan zingen. Vandenberghe tenslotte maakt van Katrien een aandoenlijk en ontroerend personage die ondanks het feit dat niemand haar echt serieus neemt toch op een cruciaal moment buitengewoon veel moed laat zien.
In de gesprekken met een aantal acteurs achteraf bleek dat het repetitieproces voor hen niet erg gemakkelijk is geweest. Misschien komt dat wel omdat veel van de personages in Moeder Courage meer als archetype zijn uitgewerkt dan als personen van vlees en bloed. Ook de muziek bleek voor veel acteurs een zware klus hoewel ik vind dat het bij dit stuk wel past dat de vertolking ervan niet altijd even gladjes en technisch goed is (een niet onbelangrijk detail is overigens dat de liederen allemaal heel goed verstaanbaar werden gezongen en dat kan lang niet van alle musicals gezegd worden).
Duidelijk is dat de acteurs zich nog niet helemaal comfortabel voelen in hun rol. Maar misschien is dat juist wel goed voor dit stuk waarin het wringen en schuren van moralen en waarden juist een centraal thema is. Misschien kun je dat juist alleen maar spelen vanuit een gevoel van ongemak. Of misschien is het juist dat ongemak dat mij de hele voorstelling lang in de greep hield...
Moeder Courage - website
Spel
Anne Wil Blankers - Moeder Courage
Mark Rietman - Veldprediker
Paul Hoes - Kok
Saar Vandenberghe - Katrien
Vincent Croiset - Eillif
Kees Boot - Zwitserkees
Frederique Sluyterman van Loo - Yvette
Theo Pont - Veldheer
Rene van Asten - Ronselaar
Muziek
Frank Vermast, Anke Piersma, Michel Lamers, Harmen Leurink
Hans Croiset - regie
Jeroen Sleyfer - muziek
Tom Kleijn - vertaling