Onderwerp: TONEEL
5 Februari 2007
De stille kracht
Door Marieke van Soest met foto's van Ben van Duin
Gezien op 3 februari 2007 in Theater de Purmarijn
De stille kracht. Louis Couperus. De koloniale tijd. Flarden van de serie in de jaren ’70. Hoe zat het ook weer precies? Theaterbureau Hummelinck Stuurman is kennelijk op dit soort vragen voorbereid: voor aanvang van de voorstelling is er een voorbespreking. Een terugblik op de geschiedenis, een blik op Couperus, een uitleg over gemaakte keuzes bij deze bewerking van het boek, een beeld van Ger Thijs, de bewerker. Prettig, even het kader te hebben waarbinnen het verhaal zich afspeelt. Respectvol naar de mensen, die in hun persoonlijke geschiedenis mogelijk pijnlijke herinneringen hebben aan Indonesië.
Een metersgrote zon overheerst het decor. Otto van Oudijck, de Nederandse resident spreekt zijn zorg uit over de nieuwe regent. ‘Als een broer moet ik met hen regeren’. Dat lukte met de vorige regent, maar nadat zijn zoon Soenario het bewind na diens dood heeft overgenomen, rijzen er problemen. De prins vergokt het bezit van zijn familie. De resident moet hem aanspreken, spreekt ook zijn moeder aan, de oude koningin Raden-Ajoe. Begrijpelijk, vanuit onze normen en waarden. ‘Wat bent u van mij, wat bent u van mijn moeder, om ons op deze manier te kunnen aanspreken’, is de reactie van de prins. Begrijpelijk, vanuit zijn kant bekeken. ‘Ik kan dit niet tolereren, bij een volgend vergrijp moet ik ontslag aanvragen’, blijft van Oudijck van mening. Leonie, de tweede echtgenote van Oudijck en Theo, zoon uit zijn eerste huwelijk verschijnen ten tonele. Zij zijn lange tijd in Batavia geweest. Om te winkelen, zo heet het, maar al snel blijkt dat het liefdesleven van het paar te wensen overlaat. De reisjes naar Batavia bieden Leonie vervanging hierin. Zij blijkt zelfs een relatie te hebben met de zoon.
Ook maakt het publiek kennis met het rechtstreeks uit Nederland afkomstige echtpaar Eldersma . Onno wordt de assistent van de resident, Eva zou graag wat culturele activiteiten organiseren. Zij worden ontvangen door Frans van Helderen, een in Indië geboren Nerdelander en zijn vrouw Ida, een Indische. Met Oerip, de hulp van Leonie zijn hiermee alle personages aanwezig en wordt een beeld neergezet van hun leven in Indië rond 1900.
Bij de paardenrennen escaleert de situatie. Prins Soenario vergokt de lonen van overheidspersoneel. En publique spreekt de resident hem aan. Hierna gaat het mis, er ontstaat stil verzet. De bedienden verdwijnen uit de huizen, de mensen uit de streek. Onverklaarbare gebeurtenissen doen zich voor: gooien van stenen, met bessensap gekleurd spuug, zonder dat iemand zichtbaar is. De gebeurtenissen eisen hun tol, met als dieptepunt het uitkomen van het overspel van Leonie en de daarop volgende zelfmoord van Onno.
Stuk voor stuk worden prachtige rollen neergezet. In toenemende mate worden de dilemma’s duidelijk, waarmee iedereen worstelt. Het spel is ingetogen, waardoor de dialogen sterk naar voren komen. De soberheid van het decor versterkt dit. De enorme zon overheerst, maakt de voortdurend aanwezige invloed van het klimaat duidelijk, ook tijdens de regentijd.
Bij de paardenrenbaan en de badscene, waarin Leonie helemaal met bessensap is besmeurd wordt op mooi wijze gebruik gemaakt van het decor. Subtiel is het moment waarop prins Soenario even door het beeld loopt, op het dieptepunt van de Nederlanders. Het benadrukt hun nietigheid op dat moment.
De stille kracht is een voorstelling geworden, die stemt tot nadenken over zaken die ook nu nog spelen: het samenleven met verschillende culturen, de onmacht van buitenlandse mogendheden, de bewuste eigen keuzes of juist het onvermogen hiertoe.
Een mooie voorstelling, waarin op subtiele wijze iets is geraakt bij het publiek. Dit was duidelijk voelbaar tijdens het minutenlang aanhoudend applaus.
De voorstelling is nog te zien tot 21 februari en de speellijst is hier te vinden.
Otto van Oudijck - Tom Jansen
Leonie van Oudijck - Johanna ter Steege
Theo van Oudijck - Joris Maussen
Eva Eldersma - Oda Spelbos
Onno Eldersma - Hajo Bruins
Frans van Helderen - Victor Reinier
Ida van Helderen - Esther Scheldwacht
Soenario - Martin Schwab
Oerip en Raden Ajoe - Heddy Lester