Onderwerp: TONEEL
30 November 2006
Jan Rap en z'n maat opnieuw in het theater
Tekst en beeld van Mieke Kreunen (klik foto's voor vergroting)
Zaterdag starten de try-outs van het toneelstuk Jan Rap en z'n maat dat op 17 december aanstaande in première zal gaan in de Haagse Koninklijke Schouwburg.
Dertig jaar geleden was Jan Rap en z'n maat in het theater een ware sensatie omdat het ging over sociale thema's die in die tijd heel actueel waren. Het beschrijft het wel en wee van de mensen die betrokken waren bij het eerste Nederlandse opvanghuis. Yvonne Keuls schreef de belevenissen van het ondertussen gesloten opvanghuis op in een boek met een enorme frustratie met name tegen de instanties door wie men zich volkomen in de steek gelaten voelde.
Cultuurpodium.nl woonde een perspresentatie bij van dit stuk waarin ondermeer schrijfster Yvonne Keuls en regisseur Peter de Baan aan het woord kwamen maar ook twee scenes werden gerepeteerd om ons een klein voorproefje te geven van wat ons in het theater te wachten staat. Yvonne Keuls gaat in vogelvlucht langs de geschiedenis van het stuk en weet ons te vertellen dat het wel in 30 grote theaters in Europa heeft gestaan in die 30 jaar. In Nederland hebben veel acteurs die nu een grote naam zijn ooit in Jan Rap gespeeld: Linda van Dijck, Renée Soutendijk, Anne Wil Blankers, Trudy Labij, Huub Broos, Llesbeth List, Dorijn Curvers en vele anderen. Ook wel grappig om te vermelden is dat het stuk oorspronkelijk maar liefst 46 rollen had, een aantal dat in de loop der jaren al was terug gebracht naar 12 maar in deze bewerking is uitgekomen op 9 in het totaal.
"Hoewel het een stuk betreft dat dertig jaar geleden werd geschreven is het, als je het terugbrengt naar het kernthema waar het over gaat, nog steeds actueel. Dat thema is onthechting, eenzaamheid en verlaten bij kinderen die het in hun eentje moeten doen in het 'luchtledige' zonder dat er een basis is waarop ze kunnen terug vallen. Daarmee is het een stuk dat schrijnde dertig jaar geleden en dat doet het nog steeds omdat er bij kinderen die zo moeten opgroeien onherstelbare breuklijnen ontstaan die niet meer zijn te helen. Jan Rap en zijn maat beschrijft de manhaftige pogingen van een handjevol mensen om daar iets aan te veranderen".
Aan het woord is Peter de Baan, regisseur, die aangeeft dat er ook wel wat kritiek gegeven wordt in Jan Rap en z'n maat op die zeventiger jaren want hoewel de hulpverleners zich met idealisme, overtuigingskracht en oprechtheid in het avontuur stortten is er toch ook sprake van een tomeloze naïviteit en enorme overmoed om te denken dat de realiteit zomaar 180 graden gedraaid zou kunnen worden. De pogingen om de wereld te veranderen waren wel aardig maar je moet het abstraheren en over langere tijd kijken om het effect te kunnen zien op onze maatschappij.
De scenes die we te zien krijgen geven een goede indruk van wat het stuk in petto heeft. Het decor is opgebouwd uit gele bierkratjes waar in en op verschillende plekken zijn waar wat gebeurt. Niet alleen is dat simpel, doeltreffend en flexibel maar ook metaforisch voor de inhoud van het stuk. Gezien de beweeglijkheid van deze constructie is het niet geheel zonder risico dus zijn de kratten hier en daar met grote sjorbanden aan elkaar gemaakt om een stabiele vloer te vormen.
De scenes worden door de acteurs heel realistisch gespeeld. Omdat het decor zo strak en eenvoudig is gehouden komt de intensiteit van het spel des te meer naar voren. Opvallend is dat er zo realistisch en heftig wordt gespeeld. Heel anders dan in de eerste voorstelling van Jan Rap en z'n maat die ik dertig jaar geleden zag.
Ik praat daar naderhand over na met acteur Sjoerd Pleijsier die beaamt dat er nogal wat is veranderd in het spelen in de loop der jaren. Vroeger had je echt het toneel 'met mes en vork', goed gearticuleerde teksten met een keurige mise en scene. Sindsdien is er veel vrijheid gekomen en is er een veel realistischer manier van theater maken ontstaan onder invloed van onder andere het Werktheater. Het tempo is hoger en het is veel 'echter'. Ook geeft hij aan dat dit stuk van de acteurs ook best veel vergt omdat bijna iedereen voortdurend op is en er dus steeds veel gebeurt parallel aan de anekdote. Iedereen moet voortdurend doorspelen, ook als er geen tekst is, en zelf creëren wat hij of zij aan het doen is.
Het spel is ook veel fysieker dan indertijd en het leunt - aldus regisseur Peter de Baan - minder op de tekst dan vroeger. Dertig jaar geleden was het publiek niet anders gewend dan gecodeerde emoties en nu zijn de toeschouwers - mede onder invloed van TV en internet - wel wat gewend aan emoties en rauwe werkelijkheid. Het publiek is enerzijds veeleisender geworden en anderzijds kan het ook meer aan dan vroeger aan complexiteit en dynamiek in een voorstelling.
Ik vraag Peter nog even of hij niet in de verleiding is geweest om het stuk aan te passen aan deze tijd met actuele thema's zoals de multiculturele samenleving met alle aspecten van dien. Hoewel dat wel besproken is is heel bewust besloten om dat niet te doen mede omdat vaak met al te veel gemak alle problemen tegenwoordig daarop worden teruggevoerd. Voor de problematiek in dit stuk maakt het echter niet uit of je Marokkaan bent, Ghanees of welke nationaliteit dan ook. De discussie over problematiek bij kinderen en jongeren zou er volgens De Baan ook bij gebaat zijn als er wat meer op die wijze naar de samenleving gekeken zouden worden. Dan laten allerlei actuele problemen zich wat minder gemakkelijk 'wegetiketteren'. Ik denk dat hij daar gelijk in heeft. Jan Rap en z'n maat gaat over kinderen die in een situatie zitten die niemand zijn eigen kind gunt en dat komt helaas nog maar al te vaak voor.
Ik ben heel benieuwd naar de voorstelling en was zeer onder de indruk van de preview. We zullen van de première ook weer verslag doen hier. Voor speeldata kun je terecht bij de Nationale Theaterkassa 0900 “ 9203 (€ 0,45 pm, 7 d.p.w. 8 “ 22 uur) of via www.ntk.nl
Klik hier voor een diashow van alle foto's.