Onderwerp: PODIUM FOTO, MUZIEK, ALGEMEEN

26 November 2014

Tweehonderd jaar later: de andere kant van de sax

Tekst: Jorien Heemskerk en Ronald Rijntjes
Beeld: Ronald Rijntjes

Tweehonderd jaar geleden is het al dat Adolphe Sax werd geboren, de ‘uitvinder’ van de saxofoon. Een instrument dat vooral bekend is geworden door de jazz, maar ook een prominente rol kan spelen in andere muziekstijlen. Dat bewezen Branford Marsalis en drie andere topsaxofonisten samen met het Nederlands Kamerorkest tijdens het festival Sax14 in Amsterdam.

Bezoekers van het Sax14-festival, afgelopen weekend in het Bimhuis en Muziekgebouw aan ’t IJ, konden vier dagen lang genieten van workshops, muzieksessies en diverse concerten van artiesten uit binnen- en buitenland. Artist in residence was saxofonist Branford Marsalis, die elke dag te vinden was op het festival voor optredens en workshops.

Hoewel we de saxofoon nu vooral kennen van lichte muziek, werd het instrument oorspronkelijk bedacht voor het klassieke symfonieorkest. Deze ‘andere kant’ van de sax staat centraal op vrijdagavond 21 november. Marsalis deelt dan het podium met het Nederlands Kamerorkest én drie klassieke topsaxofonisten: Niels Bijl, Claude Delangle en initiatiefnemer van het festival Arno Bornkamp.

 
Saxofoon als altviool
De stukken die deze avond gespeeld worden zijn van verschillende componisten uit de afgelopen 150 jaar. Het orkest begint in kleine bezetting met ‘La création du monde’ van Darius Milhaud, waarin rustige en wilde passages elkaar afwisselen en ook randjes van jazz te horen zijn. Niels Bijl brengt hierin meteen uiteenlopende kanten van de saxofoon naar voren, die niet alleen solo’s heeft maar ook de rol van de altviool inneemt.  

Daarna speelt Claude Delangle met een groter strijkorkest, slagwerk en piano de ‘Ballade voor saxofoon en orkest’ uit 1938. Dit stuk van componist Frank Martin – voor wie de eenheid tussen melodie en ritme erg belangrijk was – is dynamisch en spannend opgebouwd en zorgt steeds voor verrassingen. Delangle beheerst zijn instrument volledig en speelt zijn noten zuiver en helder, zowel in het lage als in het allerhoogste register.

 
Zonlicht en stenen
Heel anders is de modern-klassieke compositie van de Britse Sally Beamish, waarin Branford Marsalis met zijn sopraansax de hoofdrol heeft. Het geheel zit goed in elkaar, maar is moeilijker te volgen. In plaats van een bepaalde richting op te gaan blijft de muziek als het ware op één plek hangen. De titel verklaart een hoop: ‘The Imagined Sound of Sun on Stone’. Het is inderdaad alsof je de weerkaatsing en schittering van het felle zonlicht hoort.

Het stuk bevat veel passages die wat vrijer door de sax worden ingevuld. Dat is voor Marsalis geen enkel probleem, maar van zijn gezicht is de inspanning wel af te lezen. Knap dat hij naast zijn sterke jazzspel ook de klassieke muziek beheerst, waarin de stem van de saxofoon een belangrijke schakel vormt tussen dirigent en orkest.

 
Frans toneel
Nadat het publiek genoten heeft van Marsalis gaan we met het orkest weer terug in de tijd, naar bijna 150 jaar oude Franse toneelmuziek die Georges Bizet componeerde voor het theaterstuk ‘L’Arlésienne’. Hier horen we meer ‘puur’ klassiek, beginnend met variaties op een thema en uitlopend in een feestelijk slot waar de violisten zichtbaar plezier in hebben.

Arno Bornkamp zelf is de laatste solist, in een bijzondere samenwerking met de Spaanse componist en pianist Santiago Baez. De solo’s van Bizet vormden het uitgangspunt voor hun vierdelige ‘L’Arlésienne Fantasy Concerto’. Bornkamp weet zijn altsax hierin te laten zingen, met veel gevoel en overgave. De strakke timing en soms ingewikkelde melodieën en ritmewisselingen maken het stuk fris, maar ook zoekend en spannend.

Swingende saxhelden
Tot slot geven de vier heren als saxofoonkwartet – mét slagwerk en orkest –  een wereldpremière: het swingende nummer ‘Sax Heroes’ werd speciaal voor het festival gecomponeerd door Philippe Geiss. Het heeft een duidelijke melodie en staat als een huis. De strakke groove wordt extra bekrachtigd door het orkest en de saxofonisten spelen hun partijen strak onder elkaar. Hierdoor krijgt de melodie de juiste gelaagdheid en hoor je de verschillende stemmen. Een energiek en aanstekelijk einde van de avond!

Zo heeft het concert overtuigend de veelzijdigheid van het instrument laten horen en de crème-de-la-crème op het gebied van de hedendaagse klassieke saxofoonmuziek. Adolphe Sax mag trots zijn dat zijn kindje tot op deze dag nog steeds een veelvoorkomend en geliefd instrument is in alle muziekstijlen.