Onderwerp: TONEEL
19 Mei 2009
'Ik ben Nietzsche' smaakt naar meer
Door Maartje Bloem (klik flyer voor vergroting)
Ik ben Nietzsche is een historisch toneelstuk over hoe Elisabeth Nietzsche, de zus van Friedrich, zijn gedachtegoed verdraaide en uitleverde aan de nazi’s. Het bijzondere aan deze voorstelling is dat een lezing van het stuk is. De twee schrijvers Ton Vorstenbosch en Kiek Houthuijsen lezen iedere avond met een wisselende cast van drie acteurs. Als kijker weet je niet van te voren wie er die avond op het podium zal staan. Zelf ben ik donderdag 14 mei in de Rotterdamse schouwburg gaan kijken en had ik de pech dat zowel Ton als Kiek niet aanwezig waren die avond. De rol van Elisabeth die normaal door Ton zelf wordt gelezen bleek nu echter door niemand minder dan Nettie Blanken gelezen te worden. Gerardjan Rijnders nam de rol van Friedrich Nietzsche op zich.
Hoewel ik veel positiefs over Ton Vorstenbosch in de rol van Elisabeth had gehoord was de vertolking van Nettie Blanken zeker niet onverdienstelijk. Hoe zij op subtiele wijze een levensgevaarlijke “domme gans” (zoals Friedrich haar in het begin een aantal keer noemt) neerzet is heerlijk om te zien. Je herkent het soort figuur. Ze zou je tante, oma of schoonmoeder kunnen zijn, wat verontrustend is want deze dwaze vrouw is erg gevaarlijk. Al vanaf het begin van het stuk is het duidelijk dat Elisabeth’s denkbeelden en die van haar broer lijnrecht tegenover elkaar staan. Ze zijn water en vuur maar toch aan elkaar verknocht. Als Friedrich echter zijn verstand verliest slaagt zijn zus erin zijn denkbeelden zo te verdraaien dat het in haar straatje valt en erger nog, in het straatje van de nazi’s.
Het meest bekende voorbeeld is de theorie van Nietzsche’s Ubermenschen. In het stuk wordt duidelijk dat hij met die term nooit een superieur mensensoort heeft willen aanduiden als wel een vrijere geest. Hoe die term later door de nazi’s wordt gebruikt is alom bekend. In dit stuk blijkt dit allemaal Elisabeth Nietzsche’s verdienste. Op het einde wordt zij geconfronteerd door Lou Salomé, Friedrich’s enige liefde, met de uitspraak dat zij een teek is altijd op zoek is naar een gastheer. Het doet je als kijker denken aan het bestaan van dit soort parasieten nu en het gevaar wat dat met zich meebrengt.
Het stuk is indrukwekkend goed geschreven. Heel mooi komt het idee van een vrije geest tegenover een kuddedenker naar voren. En dat terwijl het heel licht en komisch geschreven is. Ook mis je het decor niet, het scènebeeld bestaat louter uit vijf groene stoeltjes, de spelers/lezers hebben hun eigen dagelijkse kleding aan en de brochure in de hand. Op het moment dat de regie aanwijzingen worden voorgelezen zie je de woonkamer waar ze zitten in detail voor je.
Toch vind ik één ding jammer aan het feit dat het slechts een lezing is. Het ontbreekt wat aan drama. Door de lezing wordt het soms iets te lichtvoetig waardoor het afdoet aan de ernst van het onderwerp. Ook voel je, omdat het maar een klein beetje gespeeld is, de liefde die de broer en zus voor elkaar hebben te weinig. En dat heb je net nodig om te begrijpen waarom Friedrich zoveel met zijn zus omgaat. Ik blijf daarom met wat honger zitten na de lezing. Misschien wil ik het toch graag gerepeteerd en geënsceneerd zien of heb ik het gevoel dat er meer over dit onderwerp gezegd moet worden. Gelukkig is dit maar deel één van en trilogie, genaamd van de Trilogie van de Waan: drie nieuwe Nederlandse stukken over drie vrouwen en hun verdwaasde geloof in het nazisme door de Toneelfabriek. Deel twee heet “ik hield van Hitler” en komt in april 2010 uit. Ik ga daar zeker naartoe.