Onderwerp: OPERA EN OPERETTE, ALGEMEEN

7 Januari 2009

Live in de 21e eeuw:

Door Annemiek Barnouw (klik op de plaatjes om alle flyers te zien)

Voor kunst- en vooral voor muziekliefhebbers veranderde er veel in de 20e eeuw. Door opname- en uitzendtechnieken konden we ‘opeens’ muziek en beeld op een andere plek of tijd bekijken. Er zijn natuurlijk veel mijlpalen en mijlpaaltjes in muziek en technologie, voor iedereen zit er wel een juweeltje bij. Een persoonlijke mijlpaal was voor mij het Live Aid concert in de jaren tachtig: een hele dag popconcerten van over de hele wereld en je kon het live volgen via televisie. Een hele dag, 24 uur lang, televisie, dat was toen al heel wat. Eigenlijk was Live Aid al een soort degradatie van het begrip ‘live’. Wat je zag gebeurde wel op dat moment, maar je was er niet bij. Live CD’s, en nu DVD’s, zijn in wezen ook een slap aftreksel van een echte live betekenis, maar toch levendiger dan veel gepolijste studioproducties.

Vorig jaar boden een paar bioscopen (Pathé Tusschinski, Pathé Buitenhof en Cinemec in Ede) voor het eerst live-uitzendingen van de New York Metropolitan Opera (Met). De Met biedt van een aantal zaterdagmatinees een live, digitale uitzending naar bioscopen in verschillende landen in de wereld, van Japan tot Hongarije en van Zwitserland tot Mexico. Allemaal heel spannend, en geweldig dat de Met zo meer publiek weet te krijgen en dat de drempel voor opera lager wordt, alleen… Maakt het wat uit of je een opera van de Met live ziet, of gewoon op de ouderwetse manier: een keer als de filmrol (of de disk) met de film fysiek in je bioscoop is? Waarschijnlijk is dit een rechtenkwestie: hardcopies van films blijven bestaan en kunnen steeds weer bekeken worden. Maargoed, dat geldt eigenlijk ook voor elke ‘gewone’ film. Het is ook mogelijk om Met-producties via internet te kijken.

De Nederlandse Opera (DNO) bracht afgelopen jaar drie van hun opera’s uit in de bioscoop. In een speciaal programma reisden de drie opera’s langs veertien bioscopen en filmhuizen in Nederland. Een project dat een groot succes was, maar wat dit jaar waarschijnlijk geen opvolging krijgt. De Nederlandse Opera kan dit project niet bekostigen uit de huidige subsidiegelden, want die zijn voor het maken van opera en niet voor het maken van film. Helaas zijn er (nog) geen middelen beschikbaar om dit toch vrij prijzige project weer aan te pakken. In juni 2009 zal wel geëxperimenteerd worden met een videoscherm in het Oosterpark, waar de Carmen live gevolgd kan worden.

In Berlijn helpt de Deutsche Bank de Berliner Philharmoniker wat dat betreft. Op 6 januari 2009 opende daar de digitale concertzaal. Via je internetverbinding kan je live, tegen een gering bedrag concerten vanuit de Philharmonie in Berlijn volgen. Gisteren zag ik zo voor vijf euro ‘de Berliner’ onder leiding van Sir Simon Rattle de Eerste Symphonie van Brahms spelen. Mijn laptop was verbonden met mijn televisie en mijn stereo en zo kreeg ik goed beeld en geluid binnen. De digitale concertzaal is een aparte dochter van het orkest en wordt echt als een apart bedrijf gerund. Om de overlast van het maken van beeld- en geluidsopnamen voor het reguliere publiek zo min mogelijk te maken, zijn in de zaal microfoons en camera’s ingebouwd. De vijf camera’s worden met een joystick bediend vanuit de videoruimte. Zo kunnen ze met vijf personen een uitzending maken, en dat is beduidend minder dan voor een ‘reguliere’ televisie-uitzending.

De kwaliteit hiervan is absoluut acceptabel, door de vijf camera’s en een eindregie heb je steeds de juiste mensen in beeld en wisselt het beeld af van close-up naar het volledige orkest. Soms valt wel op dat de camera’s door één persoon bediend worden, dan klopt de inkadering niet helemaal, zo was Simon Rattle zo nu en dan wat bewegelijker dan de cameraman bij zijn instelling bedacht had, maar dat was niet storend. Ook het geluid was goed, met een partituur op de bank kon ik alle goed partijen volgen en ik denk dat de beperking eerder mijn stereoapparatuur  was dan de kwaliteit van het geluid vanuit Berlijn. In het concert zaten twee momenten dat ik me afvroeg of het een klein hikje was of dat het mijn concentratie was die even weg zakte.

Simon Rattle is zelf erg gecharmeerd van de digitale concertzaal, volgens hem is de tijd er nu rijp voor gezien de kwaliteit van geluid en beeld die nu verzonden kan worden. Hij verwacht niet dat het ten koste zal gaan van de live bezoeken aan de Berliner: “men zal het gebruiken als ze het nodig hebben”, waarbij zowel tijd als plaats een argument zijn om niet naar de concertzaal te komen.

Voor de musici is het alleen wel even wennen “we have to be careful with our facial hair and red noses”. Alleen is voor alle uitvoerenden het belangrijkste dat het orkest een zo breed mogelijk bereik heeft, een daar helpt deze nieuwe manier van muziek verspreiden zeker bij. Het is moeilijk om kaarten te krijgen voor de Berliner, het orkest speelt thuis, in Berlijn, eigenlijk altijd voor een uitverkochte zaal en datzelfde geldt voor de concertreizen. Zo kunnen meer mensen genieten van de concerten en zijn ze niet afhankelijk van een bioscoop of omroep die besluit deze concerten te vertonen.

Het bedrijf dat is opgericht voor deze digitale concertzaal heeft een flinke financiële injectie gehad van de Deutsche Bank. Dit is een subsidie, maar alleen als investering. Het is de bedoeling dat over drie tot vijf jaar de digitale concertzaal haar eigen broek op kan houden. Dit zal ook lukken als elk concert door 5000 tot 7000 muziekliefhebbers bekeken wordt.

Een concert thuis vereist wel een andere voorbereiding dan in de concertzaal: niet vergeten ook de vaste telefoon uit te zetten, hetzelfde geldt voor de deurbel en de katten moeten van te voren eten gehad hebben. Je mist natuurlijk wel het directe gevoel vanuit de concertzaal, maar de beleving is groter dan met een gewone CD. Daarmee wordt live in de 21ste eeuw geen grootschalige happening, geen high tech omgeving, maar wel een individuele belevenis, lekker thuis op de bank met de kat op schoot. 

De Met in de bioscoop
Eerstvolgende voorstelling 10 januari La Rondine (Puccini)
In Amsterdam, Den Haag, Groningen en Rotterdam
In Ede
In Geleen

De Met op internet
Kosten:
•    een jaarabonnement voor $ 148,99
•    een maandabonnement voor $ 14,99
•    Losse opera $ 3,99 of $ 4,99 (HD)
•    Gratis uitproberen voor 7 dagen

Berliner Digital Concert Hall
Kosten:
•    Een jaarabonnement voor de rest van dit jaar € 89 (vol jaar € 149), voor zowel live concerten als het archief
•    Eén concert: € 9,90
•    Educatieve programma’s: gratis

Eerstvolgende concert  11 januari 20.00 uur
Berliner Philharmoniker
Zubin Meta Dirigent
Murray Perahia Piano

Elliot Carter
Three illusions für Orchester
Ludwig von Beethoven
Klavierkonzert Nr. 4 G-dur op. 58
Richard Strauss
Symphonia domestica op. 53