Onderwerp: TONEEL
21 Januari 2007
Première Italiaanse Nacht door Toneelgroep Oostpool
Door Gerjanne Tiemens met foto's van Antoinette Mooij (klik voor vergroting)
gezien op zaterdag 20 januari 2007
Italiaanse Nacht wordt door Oostpool zelf omschreven als ‘een vlijmscherp & humoristisch volksstuk over de kwetsbaarheid van de democratie’. Het stuk werd in 1929 geschreven door de Oostenrijks-Hongaarse schrijver “dön von Horv ¡th (1901-1938). In Italiaanse Nacht waarschuwt Horv ¡th tegen de opkomst van het nazisme in de jaren dertig. Horv ¡th zei destijds zelf het volgende over het stuk: “Het richt zich niet tegen de politiek, maar tegen de massa die de politiek polariseert, tegen de zichtbare verloedering en het gebruik van politieke slagzinnen.” Het stuk toont hoe kwetsbaar de democratie is als zij gemakzuchtig en ideeënloos wordt. Daardoor gaat Italiaanse Nacht niet zozeer over ‘Duitsland toen’, maar vooral over ons nu. Het toneelstuk is nooit eerder in Nederland te zien geweest en hoort met recht thuis in het strijdtoneel-seizoen van Toneelgroep Oostpool. Gastregisseur Arie de Mol over de schrijver & het stuk: “Horv ¡th was een echte visionair; hij zag het gevaar van de opkomst van radicaal-rechtse, nationalistische en vaderlandslievende beweging. Met het stuk Italiaanse Nacht gaf hij al in een vroeg stadium een soort waarschuwing af. Duitsland was toen de kluts kwijt en onze huidige samenleving is ook in de war. Het is een samenleving zonder richting, er is iets aan het borrelen en je voelt dat het makkelijk de verkeerde kant op kan gaan. Het is een ideale voedingsbodem voor polarisering & radicalisering. Horv ¡th beschrijft in Italiaanse Nacht een feestavond van socialisten, een ’Italiaanse nacht’, die radicale nazi’s bruut komen verstoren. Wij hebben het stuk naar het heden verplaatst, dat ging eigenlijk heel makkelijk. De Weimarrepubliek hebben we vervangen door het begrip ‘democratie’ en de nazi's door neo-nazi's. Destijds kon Horv ¡th niet vermoeden hoe de politiek in Duitsland zich zou ontwikkelen. Dat kunnen wij nu evenmin.”
Toch sluit De Mol sluit zich aan bij de ‘waarschuwende kracht’ van Italiaanse Nacht. Hij vindt het essentieel om nu te wijzen op zaken die wel eens ernstig uit de hand zouden kunnen gaan lopen. “Ik wil n ¹ reflectie opwekken. Wie zijn we? Welke kant gaat het op? Doen we wel genoeg? Wat is je verantwoordelijkheid als individu in de groep? Hoeveel water doe je bij de wijn? Dit zijn voor mij wezenlijke politieke vraagstukken op het toneel. Jarenlang was het maken van politiek theater not done in Nederland, maar na ‘9/11’ is dat veranderd. Ik wil in mijn voorstelling niet polariseren, ik toon zowel de aanlokkelijke én irritante kant van links aan. Maar ik laat ook de vreselijke én verleidelijke opvattingen van rechts zien. Dat is de verwarring die het stuk zaait en die het publiek aan het denken moet zetten...”
Het oorspronkelijke stuk telt een bezetting van meer dan twintig spelers; twee groepen die elkaar bestrijden. In de versie van De Mol zien we tien, veelal jonge spelers in dubbelrollen Het ene moment vertolken ze het linkse gedachtengoed om vervolgens met hetzelfde gemak extreem rechtse standpunten innemen. Deze wisseling van rollen is erg sterk; het verduidelijkt hoe dicht tegenovergesteld standpunten bij elkaar kunnen liggen, waardoor de dreiging ervan voelbaarder wordt.
Italiaans Nacht bestaat uit zeven scènes waarin het verhaal in krachtige lijnen wordt neergezet. De dialogen zijn humoristisch en het spel is energiek. Het geheel wordt afgewisseld met de nodige muzikale intermezzo’s, variërend van het Wilhelmus tot Het Dorp van Wim Sonneveld. Het decor is, zoals we dat ondertussen van Oostpool wel gewend zijn, simpel & doeltreffend. We zijn getuige van een feestavond in een provinciestadje: de socialisten gaan hun Italiaanse Nacht houden, maar de waard van het etablissement heeft echter tegelijk de rechts-radicalen geboekt voor een ‘Nationale Dag’. Dat zorgt voor grote problemen. De menselijke zwakheden worden met humor aan de orde gesteld, waardoor het des te pijnlijker wordt. Het publiek komt niet weg met alleen toeschouwer zijn. Tijdens een indrukwekkende scène kijkt één van de spelers het publiek indringend aan. Hij houdt een fascistische betoog tegen vreemdelingen waar geen speld tussen te krijgen is: „U nodigt toch ook vrienden uit voor uw verjaardag en geen vreemden? U houdt toch ook meer van uw eigen kind dan van andere kinderen?”
“Engagement is voor mij een voorwaarde om iets te maken”, benadrukt gastregisseur De Mol. “Mij interesseert esthetiek in het theater niet, wel hoe we in een dichtbevolkt land met elkaar moeten omgaan, hoe we verdraagzaamheid en wederkerigheid moeten creëren. Het gaat niet om een politieke winnaar. Ik wil laten zien welke sentimenten in het volk leven en hoe makkelijk haat kan ontstaan.”
Italiaanse Nacht biedt geen oplossing, maar is wel een klemmende waarschuwing. Het stuk is t/m 4 februari te zien in Huis Oostpool te Arnhem, daarna volgt tot eind maar een tournee langs verschillende Nederlandse theaters.
Toneelgroep Oostpool - website
spel
Heidi Arts, Maurits van den Berg, Laura de Boer, Viktor Griffioen, Erik van der Horst, Sadettin Kirmiziy ¼z, Remco Melles, Victoria Osborn, Job Redelaar en Juul Vrijdag
tekst - “dön von Horv ¡th
regie - Arie de Mol
vertaling/dramturgie - Rob Klinkenberg
decor/kostuums - Theo Tienhooven
muziek - Wil Selles